service dot com

यंगाया तत्कालीन शासक जंगला आजु

एकाराम सिं

लहना वाःपौ

यें देया नगर संरचनाय् स्वंगू ब्वथलातःगु दु । थने, क्वने व दत्थु । क्वःने लागाय् लाःगु त्वाः मध्ये छगू त्वाः खः यूतुननि । यूतुननि छगू ल्वहंया निगू मूर्ति दु । द्यःया मूर्ति थें मच्वंगु थजाःगु हे मेगू मूर्ति कुलेश्वरय् नं दु । थ्व यूतुननि व कुलेश्वरया मूर्ति निगू हे मूर्ति छम्ह हे व्यक्तित्व जंगला आजुयागु धयातःगु दु । स्थानीय यूतुननि बासिन्दाकथं थ्व मूर्ति जंगला आजु धाःसां थ्व ल्वहंया मूर्ति सुयागु खः, सुना छाय् स्थापना यात, गुलि पुलां धकाः न्ह्यथनातःगु अभिलेख छुं लुयामवनि । यूतुननिया महर्जनतय्सं थः आजूकथं आःतक हनाः पूजा याना वयाच्वंगु दनि । 

जंगला आजुया मूर्तिया वारे यूतुतनीया महर्जन समुदायदुने छगू पुलांगु पूर्खौली बाखं दु । बाखंकथं जंगला आजु मचाबलय् मां अबु मदुगु खः । मेपिं सुं हे परिवार अर्थात् जः मदुम्ह जूगुलिं याकः टुहुरा मचा जुयाच्वन । याकः मचा जूगुलिं त्वाःया बासिन्दापिन्सं बिचाः याना वयात ब्वलंकल । मचाया जः हे त्वाःयापिं बासिन्दात जुयाबिल । यूतुतनिया सामाजिक, साँस्कृतिक, धार्मिक व्यक्तिगत न्ह्याग्गु ज्याय् थ्व मचां ग्वाहालि याना नं च्वन । त्वाःया बासिन्दातय्सं थ्व मचायात जःमदुचा कथं ना तयाबिल ।  

जःमदु तःधिक जुयावसांनिसें झन् हिसि दयाः ज्ञान बुद्धि बीपूmम्ह तकं जुयावल । म्ये हालीगु, प्याखं ल्हुइगुलिनं थ्व मचा तसकं न्ह्यःने ला । त्वालय् जःमदुचा तसंक लोकं ह्वाना वल । सुथन्हापां टेकूदोभानय् वनाः ख्वाःसिला कुलेश्वर महाद्यःया दर्शन यानाः अनलिं पचलि भैरवया नं दर्शन याइगु खः । अनंलिपा मचलि वयाः थीथी द्यःपिनिगु पूजा ध्यान याइगु जुयाच्वन । 

छन्हु न्हूघःत्वा पाखें छम्ह ल्यासेचाम्ह मिसा वयाच्वंगु खन । युतुननीया फल्चाय् पासापिं नापं खल्हाना च्वम्ह जःमदुचां व मिसायत खन । जःमदु झुमि यंकुम्हथें व मिसा ल्यूल्यू वन । पासापिन्सं नां न्यवंगु जुइका धकाः थःथवं ख्याः यानाः स्वयाच्वन । मिसा लिफः नं स्वइगु, मुसुक्क न्हिलीगु जःमदुनाप धाःसा छुं खँ मल्हाइगु । दानगा खुसी थ्यन नं निम्हेसिगु छुं हे खँल्हाबँल्हा मजू । पासापिं फल्चाय् च्वना स्वयातुं च्वन ।

मिसा चोभाःया क्वय्ना खोंचय् थ्यन । व अनया गुफाय् सुरुक्क दुहांवन । जःमदु नं ल्यूल्यु अनहे दुहांवन । ल्यासे गुफाय् दुने अनंतुं तन । भचा जाय्का छथासं मिया जः व कुँ पिहांवल । जःमदुचां सी मदय्क स्ववन । अन मिसां भुतुलिं न्या, कःलि, कावलेया ला व घाँय् धाःसा ज्वरे यानाच्वंगु खनि । जःमदुचा खिउँसेच्वंगु कुंचाय् मखंक सुला स्वयाच्वन । भचा जाय्काः छम्ह ग्यानापुम्ह वँचु हाकु रंगयाम्ह, ग्वाराम्ह तःधिम्ह झ्याग्लाङ्ग झ्याग्लाङ्ग सः थ्वय्का वल । पिर्काय् फ्यतुल । ल्यासेमिसां तयाब्यूगु नसा नया वन । व अजीबम्ह मनू खनाः जःमदुचा तसकं ग्यात । उबले लाक्क ल्यूने छम्ह सुं वगु सः ताय्दत । लिफः स्वःबलय् वहे ल्यासेमिसा जःमदुचित नकेत वःगु खनि । ल्यासेमिसां वयात चान्हय् सुना मखंथाय् सुचुका तल । कन्हय् कुन्हु सुथ्य सितु व खलिं बागमति खुसी म्वः ल्हुयाः अन जिमि बायात अनियानाः वा धासे छगू वस्तु बियाः थ्व गुफां पिहां वनिबलय् लुखाफुसे तया थकि दुहां वइबलय् हाकनं ज्वना वा धकाः छवल । अन खंगु, सय्कुगु स्यूगु खँ सुंयात न मधाय्गु बचं ल्हाकल । अनलिं व ल्यासेमिसां जःमदुचायात जीवजन्तु, झंगपन्छि नापं खँल्हाय्गु किंचित भाय्, थीथी घाँय्पाखें ल्वय् लंकेगु विधि, झारफूकपाखें याय्गु उपचार, फूफा याय्गु, मिखा पीका सुनानं मखंक जुइगु, च्वनेगु, भूतप्रेत बिस्केगु ज्ञान स्यना बिल । थ्व सय्कु सय्कुं ला ला हे बित । क्वय्नाया जःख च्वपिंसं तक थ्व खँ सुना हे मस्यू । 

यूतुननिया मनूतय्सं जःमदुचायात मालेगु ज्या मदिकु । क्वय्नापाखे हे मालेगु ज्या न्ह्याकातुं च्वन । छन्हु जःमदु क्वय्ना गुफां पिनें वयाच्वंगु इलय् पासापिन्सं खंकाः यूतुननी लित येंकल । यूतुननी लिहां वय्धुंकाः छगू अजूचायापुसे च्वंगु घटना जुल । तुँथी लः कावंम्ह त्वाःया छम्ह भम्चा घलय् लः हे मजाः धयाच्वन । माजुम्हेस्यां झ्यालं स्वःबलय् उखे झ्यालं जःमदुचां तुँथी स्वयाच्वंगु खन । माजुम्ह वना जःमदुचित लःकावंपिन्त छु धकाः ख्याः याना च्वनागु धकाः हाः वन । जमदुं छिमि भम्चा लः कयाः न जा बुइके धुंकल धयाहल । उखे छेँय् भुतुली स्वःवन धात्थें भम्चां जा बुइके धुंकूगु खनि । थ्व ला गजव जुल धकाः हल्ला यात । थ्व खँ छम्ह गुभाजुयात नं थ्यंगु जुयाच्वन । व गुभाजु जःमदुचि थाय् वयाः छ थ्व प्यलाखुला गन तंगु, सुया थाय् च्वनागु धकाः कुत्तुकुलाः न्यंगुन्यन हे यात । कायल जुया थःलिसे जूगु घटना कन । छं छु छु सय्कागु दु जितः नं स्यना ब्यू धकाः जिद्दी यात । गुभाजुं जःमदुपाखें यक्व हे फूफा याय्गु, ल्वय् लंकेगु, मखंक वनेगु ज्ञान सय्का काल । थ्व ज्ञान ब्यूम्ह मिसा सुया म्ह्याय् खः, सु खः धकाः न्यंबलय् धाःसा कँ हे मकं । अनलिं गुभाजु जःमदुचित ‘जंगला’ धाय्गु याना बिल । गुलिसिनं व गुभाजु जामन गुभाजु खः धाइपिं नं दु । 

जंगला आजु यूतुननी च्वनीम्ह खः । वं यक्व सामाजिक, धार्मिक, सास्कृतिक नीति नियम दय्का थुकिया निरन्तरता बीगुया नितिं समाजया जिम्मा बिल । जंगला आजु लिपा शिवभक्त जूगुलिं संन्यासीया भेषय् गृहस्थ जीवन त्वःता वन । 

यूतुननिया महर्जनतय्सं जंगलायात आजु भाःपियाः वं दय्का थकुगु नियम, चलनयात परम्परानिसें न्ह्याका वयाच्वगु दु । थुमिसं पा“हाचह्रेबलय् धुकुती तयातःगु जंगला आजुया मूर्तियात पूजा याय्गु आःतक नं यानी । थःपिन्सं हे क्वय्नाय् वनाः नं जंगला आजुया पूजा यावनीगु चलन दुगु खः । थुकिया नितिं माःगु खर्च जग्गां काइगु चलन नं दुगु खः । यूतुननिया ज्याथःपिं पूर्णमान महर्जन(डंगोल) व चन्द्रमान महर्जनपिनिगु धापू कथं २००७ सालतक जंगला आजुयात क्वय्नाय् वनाः पूजा याय्गु व जग्गा नं काइगु चलन दिनावन । 

यूतुननि येँ देया ३२ गू त्वाः मध्ये छगू खः । थ्य क्वःने भेगय् ला । लिच्छवीकालय् थ्व भेगयात दक्षिण कोलियग्राम धयातःगु दु । मेगु शव्दकथं थ्व भेगयात यङ्गल नं धा । यँगाः नांया थाय् आः नं दनि । य“गाः थ्व हे यङ्गलपाखे वःगु खनेदु । इतिहासकारतय् कथं संस्कृतया इन्द्र्रगृह शब्दपाखें इन्द्रग्वल जुजुं यङ्गल जूवंगु खः । इन्द्रगृह धाय्बलय् थ्व छगू लाय्कू वा शासक च्वनेगु छें जुइगु खनेदु । क्वःने हे ब्रह्मत्वालय् न्हय्मु न्ह्यत्वाः नं दु । अन आःतक नं लाय्कुननि दनि । न्हापा लाय्कू धयातःगु छें महा खलःया सिंह समुदायया ज्यापुत च्वनीगु । इन्द्रगृह थ्व लाय्कुननी लिसे छुं स्वापू  खनेमदु । अन बिस्कंगु उबलय् प्रशासनिक निकाय खनेदु । इन्द्रगृह यूतुननिपाखे दुगु अनुमान याय्छिं । अलय् अनया शासक मध्ये छम्ह व्यक्तित्व जंगलाआजु हे जुइपूगु नं अनुमान दु । जंगला शव्द न इन्द्रगृहया यंग जुजुं जंग(ला–लायकु) जूवंगु सम्भावना नं खनेदु ।

यूतुननी जगंला (यंगल?)आजुया मूर्ति व उकिया शैली स्वय्बलय् व व्यक्तित्व जनसाधारण वा स्थानीय धापूकथंया जःमदुम्ह थें मच्वं । यदि साधारणम्ह मनू वा जःमदुम्ह खसा उयागु मूर्ति छाय् सुना दय्केगु आवश्यक ताय्कि । जोगी सन्यासी खःसा जीवित मूर्ति दय्का च्वनिमखु । थुपिं सितकि चाय् थुनाः शिवलिङ्ग दय्का बी । सुं द्यःयागु मूर्ति खःसा आयुध व मुद्राकथं द्यः म्हसीके थाकु मजु । राजर्षि मूर्ति व भक्ततय्गुया मूर्ति धाःसा दय्केगु चलन दु । थ्व मूर्ति भक्तकथं नं मखु । हाकनं छगू हे कथं ज्वःलाःगु ल्वहंमूर्ति कुलेश्वरय् छगू, यूतुननी मिजम्ह व मिसाम्ह कथं निगू व दच्छिया छक्वः पुजा याइगु धुकुतिया मूर्तियाना प्यंगु दु । जंगला आजुया मूर्तियात सुं छगू परिवारं जक हना वयाच्वंगु मजूसें त्वाःछिं हे हना वयाच्वंगु दु । बाखंकथं छगू बिस्कं भूमिका व ब्यक्तित्व दुम्ह थ्व मूर्ति साधारण व्यक्तिया मजूसें छम्ह तत्कालीन अवस्थाय् लोकंह्वाःम्ह शासकया हे मूर्ति जुइफूगु अनुमान याय्छिं । थुकिया ऐतिहासिक व पुरातात्विक अध्ययन याय् ला ल्यं हे दनि ।